Το μοντέλο ABC της REBT αποτελεί τον κυριότερο τρόπο ανάλυσης των ψυχικών προβλημάτων των ανθρώπων σύμφωνα με την REBT.
Εισαγωγή
Αρχικά, ο Ellis θεμελίωσε ένα απλό μοντέλο αξιολόγησης με τα αρχικά A-B-C (Ellis, 1962) για να εξηγήσει και να διαμορφώσει εννοιολογικά τα ψυχικά προβλήματα των ανθρώπων. Με βάση το μοντέλο αυτό, το Α (Activating Event) αναφέρεται στο Γεγονός Ενεργοποίησης (δηλαδή την αφορμή, και όχι την αιτία) της ψυχικής αναστάτωσης. Το B (Belief) αναφέρεται στις πεποιθήσεις (στην τρέχουσα, και κυριότερη, αιτία της ψυχικής αναστάτωσης) ή στις εσωτερικές αξιολογήσεις που κάνουν οι άνθρωποι για τα γεγονότα της ζωής τους (τα A’s). Το C (Consequence) αναφέρεται στις συνέπειες που έχουν οι πεποιθήσεις των ανθρώπων (B’s) για τα γεγονότα (A’s) που τους απασχολούν. Οι συνέπειες αυτές χωρίζονται σε τέσσερις κατηγορίες: σωματικές αντιδράσεις, γνωστικές συνέπειες (συνήθως, σκέψεις, προσδοκίες, ερμηνείες και αποδόσεις αιτίου), συναισθήματα και συμπεριφορές.
Με άλλα λόγια, το μοντέλο ABC της REBT αναφέρει ότι η ψυχική αναστάτωση (C) είναι αποτέλεσμα όχι γεγονότων ή καταστάσεων (A) αλλά βαθύτερων απόψεων (λέγονται πυρηνικές πεποιθήσεις και αντιπροσωπεύουν το Β στο μοντέλο ABC) των ανθρώπων για τα γεγονότα (Α) που τους απασχολούν.
Το κυριότερο πλεονέκτημα του μοντέλου ABC βασίζεται στην απλότητά του. Ωστόσο, απλό δε σημαίνει απλοϊκό και πολλοί, ακόμη, δυσκολεύονται να κατανοήσουν το μοντέλο ABC, επειδή και στα τρία σημεία του (Α, Β και C) περιλαμβάνονται διαφορετικού τύπου γνωσίες (δηλαδή διαφορετικού τύπου σκέψεις) οι οποίες συχνά αλληλεπικαλύπτονται (Wessler & Wessler, 1980). Επίσης, πολλοί REBT θεραπευτές (και άλλοι γνωστικοί συμπεριφορικοί θεραπευτές) χρησιμοποιούν το μοντέλο ABC με άλλους τρόπους, επιστημονικά βασισμένους αλλά και ιδιοσυγκρασιακούς (Ellis, 1985a. Wessler & Wessler, 1980), κάτι που δεν είναι απαραίτητα κακό, αλλά ούτε και καλό, δεδομένου ότι η πιο περιεκτική του εκδοχή είναι αυτή της REBT (Ellis, 2004) και με αυτόν τον τρόπο θα αναλυθεί σε αυτό το άρθρο.
Αυτό, πρακτικά, σημαίνει ότι όποιος γνωρίζει και αξιοποιεί ορθά το πλαίσιο ABC, έτσι όπως αυτό ορίζεται από την REBT και παρουσιάζεται εδώ, τότε μπορεί να κατανοήσει, να υιοθετήσει ή να ενσωματώσει και στοιχεία από τις υπόλοιπες γνωστικές συμπεριφορικές θεραπείες (CBT’s) ή ακόμη και στοιχεία από τον μη CBT χώρο. Ωστόσο, το αντίστροφο δεν ισχύει: Όποιος δε γνωρίζει, ή δεν αξιοποιεί ορθά, το πλαίσιο ABC, όπως εκείνο ορίζεται από την REBT, είναι πιο δύσκολο, και πολλές φορές αδύνατο, να χρησιμοποιήσει τις πλήρεις δυνατότητες του πλαισίου αυτού και να βοηθήσει το άτομο να προχωρήσει σε βαθύτερες, φιλοσοφικές αλλαγές (πέρα από την απλή ανακούφιση ή μείωση συμπτωμάτων, που οι περισσότερες CBT’s επιτελούν).
Στο σημείο αυτό, τονίζω ότι το μοντέλο ABC αποτελεί το θεωρητικό (δηλαδή αξιολογικό και διαγνωστικό) μέρος του πλήρους μοντέλου A-B-C-D-E-F-G της REBT, το οποίο περιλαμβάνει τα στοιχεία DEFG, τα οποία αποτελούν το εφαρμοσμένο μέρος του πλήρους μοντέλου ABCDEFG. Το μοντέλο DEFG της REBT αξιοποιείται για θεραπευτικούς σκοπούς (και όχι για αξιολογικούς ή διαγνωστικούς σκοπούς, όπως το μοντέλο ABC) και μαζί του θα ασχοληθώ στο προσεχές άρθρο.
Το μοντέλο ABC της REBT, λοιπόν, αποτελεί τον κυριότερο τρόπο ανάλυσης των ψυχικών προβλημάτων των ανθρώπων σύμφωνα με την REBT. Το μοντέλο που παρουσιάζω παρακάτω (πβ. Dryden, 2015. Dryden & Branch, 2008. Ellis, 1985b, 1994. Ellis & Dryden, 1997. Κατσίκης, 2017) αποτελεί μία από τις καλύτερες εκδοχές του μοντέλου ABC. Στόχος του μοντέλου αυτού είναι να βοηθήσει τους ανθρώπους α) να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τα συναισθηματικά τους προβλήματα μέσα από ένα συγκεκριμένο πλαίσιο ανάλυσης προβλημάτων, έτσι ώστε να αποκτήσουν αυτοέλεγχο, σύμφωνα με τον οποίο, όσο χαώδη κι αν πιστεύουν ότι είναι τα προβλήματά τους, εκείνα μπορούν να αναλυθούν με βάση ένα συγκεκριμένο πλαίσιο ABC, β) να αναλάβουν τη συναισθηματική ευθύνη που τους αναλογεί και η οποία αφορά τις πυρηνικές πεποιθήσεις (B’s), δηλαδή τις πυρηνικές απόψεις που υιοθετούν, με τη μορφή άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων, για καταστάσεις και γεγονότα (A’s) που τους απασχολούν, και οι οποίες τους οδηγούν σε μη υγιείς γνωστικές, συναισθηματικές και συμπεριφορικές συνέπειες (C’s) και γ) να αποκτήσουν έναν τρόπο άμεσης και αποτελεσματικής αξιολόγησης των προβλημάτων τους, δηλαδή να μπορούν πιο γρήγορα (αλλά όχι βιαστικά) να προχωρούν σε αλλαγές (μέσω του μοντέλου DEFG που θα δούμε στο προσεχές άρθρο).
Έτσι, λοιπόν, βασικός στόχος του μοντέλου ABC είναι να βοηθήσει αποτελεσματικά τους ανθρώπους να τοποθετήσουν τα, συχνά, χαώδη προβλήματά τους μέσα σε συγκεκριμένο πλαίσιο ανάλυσης παρέχοντάς τους άμεση ανακούφιση (δηλαδή άμεση ενημερότητα και γνωστοποίηση για τις τρέχουσες αιτίες των προβλημάτων τους), άμεσο αυτοέλεγχο (δηλαδή το συναισθηματικό τους χάος μπορεί να αναλυθεί, να εξηγηθεί και να αντιμετωπιστεί άμεσα αλλάζοντας τις πυρηνικές πεποιθήσεις τους γι’ αυτό, και όχι το ίδιο το χάος, τουλάχιστον σε πρώτη φάση), άμεση ελπίδα για μακροπρόθεσμη αλλαγή (δεδομένου ότι μπορούν κάθε πρόβλημά τους να το αναλύουν με βάση το πλαίσιο αυτό) και άμεση αυτοβοήθεια (αφού, από ένα σημείο και έπειτα, μπορούν να το χρησιμοποιούν μόνοι τους χωρίς την άμεση βοήθεια του θεραπευτή τους, ακόμη και σε σοβαρές περιπτώσεις, όπως εκείνες της ψύχωσης, των διαταραχών προσωπικότητας, της Ιδεοψυχαναγκαστικής Διαταραχής, της Μετατραυματικής Διαταραχής Στρες, των ψυχολογικών προβλημάτων σε άτομα με αναπτυξιακές αναπηρίες κ.ο.κ.). Στο προσεχές μου άρθρο σχετικά με το μοντέλο DEFG, θα δείτε το πως μπορεί κάποιος να προχωρήσει πέρα από την άμεση ανακούφιση, τον άμεσο αυτοέλεγχο και την άμεση ελπίδα που παρέχει αρχικά το μοντέλο ABC και να φτάσει στην ψυχική αλλαγή (και όχι μόνο στην ανακούφιση ή μείωση των συμπτωμάτων του) μέσω της υιοθέτησης καλύτερης φιλοσοφίας ζωής. Κάθε πράγμα στον καιρό του, ωστόσο, γι’ αυτό σας ξεκινήσουμε από το μοντέλο ABC γιατί η αλλαγή προϋποθέτει καλή ανάλυση και αξιολόγηση του προβλήματος αρχικά.
Παρακάτω, λοιπόν, θα αναλύσω το μοντέλο ABC της REBT και, ταυτόχρονα, θα δείτε έναν απλό, αλλά περιεκτικό, τρόπο με τον οποίο μπορείτε, αρχικά, να αναλύετε το κάθε σας πρόβλημα εντός ενός πλαισίου ABC (δείτε το παράδειγμα στο τέλος του άρθρου αυτού ως σημείο αναφοράς).
Τα Γεγονότα (Α’s) που απασχολούν το άτομο ή, αλλιώς, οι αφορμές (αλλά όχι οι αιτίες) της ψυχικής αναστάτωσης (C’s)
Η θεωρία προσωπικότητας της REBT υποστηρίζει ότι η ψυχική αναστάτωση, ή διαταραχή, αρχίζει όταν οι άνθρωποι προσπαθούν να πετύχουν έναν στόχο τους (G, Goal, από το μοντέλο DEFG: Βλ. προσεχές άρθρο), σε κάποιο συγκεκριμένο πλαίσιο, και στην προσπάθειά τους αυτή έρχονται σε επαφή με ορισμένα Γεγονότα ή Καταστάσεις (A’s), οι οποίες αποτελούν αφορμή, και όχι άμεση αιτία, για μετέπειτα επιτυχία ή αποτυχία στην επίτευξη των στόχων αυτών. Τα A’s αυτά, με τα οποία έρχονται σε επαφή οι άνθρωποι, είναι συνήθως τρέχοντα γεγονότα ή καταστάσεις, ενώ μπορεί να είναι και εσωτερικές σκέψεις, συναισθήματα ή συμπεριφορές, οι οποίες έρχονται στο νου των ανθρώπων ακούσια ως σκέψεις, αναμνήσεις, εικόνες, φαντασίες και σκηνές, συνειδητές ή υποσυνείδητες, από το παρελθόν, το παρόν ή το μέλλον. Οι άνθρωποι τείνουν εκ φύσεως να δημιουργούν, να επιζητούν, να πρωταγωνιστούν ή να αντιδρούν σε γεγονότα ή καταστάσεις εξαιτίας, α) της βιολογικής ή γενετικής τους προδιάθεσης, β) της σπουδαιότητας που αποδίδουν στο παρελθόν τους, γ) των πρότερων βιωμάτων και της μάθησης που έχουν χτίσει σε κοινωνικά πλαίσια και δ) των συνηθειών τους (εγγενών και αποκτημένων) (Ellis, 1976, 1979, 1983, 1994).
Ουσιαστικά, τα γεγονότα ενεργοποίησης της ψυχικής αναστάτωσης δεν υπάρχουν από μόνα τους στο κενό: Σχεδόν πάντα αλληλεπιδρούν με πυρηνικές πεποιθήσεις (B’s) άκαμπτου και ακραίου τύπου καθώς και ψυχικές συνέπειες (C’s). Στο πλαίσιο της θεραπείας, αλλά και της καθημερινής ζωής, οι άνθρωποι, όταν συζητούν για τα A’s, αναφέρονται σε στόχους, σκέψεις, επιθυμίες, αξίες, προσδοκίες, αποδόσεις αιτίου, σωματικές τάσεις κ.α.. Θυμηθείτε ότι τα γεγονότα που απασχολούν τους ανθρώπους αποτελούν τις αφορμές, και όχι τις βαθύτερες αιτίες, της ψυχικής τους αναστάτωσης. Οι βαθύτερες αυτές αιτίες, ονομάζονται πυρηνικές πεποιθήσεις και η παρουσίασή τους με τη μορφή άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων ακολουθεί αμέσως παρακάτω. Στόχος της REBTείναι οι άνθρωποι να εντοπίζουν τα γεγονότα και τις καταστάσεις που τους απασχολούν (A’s) αλλά σε πρώτη φάση να μην εντοπίσουν μόνο αυτά: Στόχος της REBTείναι να σας βοηθήσει να εντοπίσετε τις άκαμπτες και ακραίες σκέψεις που υιοθετείτε, ακούσια ή εκούσια, για τα γεγονότα αυτά και τις καταστάσεις αυτές διότι αυτές είναι πιο πιθανό, κατόπιν προσωπικής συστηματικής εργασίας και εξάσκησης, ν’ αλλάξουν σε σχέση με τα γεγονότα και τις καταστάσεις, οι οποίες, πολύ συχνά, δεν αλλάζουν και παραμένουν αμετάβλητες για χρόνια.
Με άλλα λόγια, αν κάποιος αλλάξει τις πυρηνικές άκαμπτες και ακραίες απόψεις του για τα γεγονότα και τις καταστάσεις που βιώνει, είναι πιθανότερο να κινηθεί προς εποικοδομητική αλλαγή των γεγονότων και των καταστάσεων αυτών γιατί τότε θα διέπεται από την κατάλληλη συναισθηματική και συμπεριφορική υγεία για να το κάνει. Ας δούμε, όμως, ποιες είναι αυτές οι περιβόητες άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (λέγονται πεποιθήσεις στη θεωρία της REBT) και πως μπορείτε, καταρχήν, να τις εντοπίζετε στο πλαίσιο του μοντέλου ABC. Στο προσεχές άρθρο μου, όπου θα παρουσιάσω το μοντέλο DEFG που προαναφέρθηκε, θα σας δείξω και τον τρόπο με τον οποίο μπορείτε να κατεδαφίσετε τις άκαμπτες και ακραίες αυτές απόψεις (Β’s), που διέπουν τον ανθρώπινο νου, και πολύ συχνά δε σας αφήνουν ν’ αλλάξετε, ή ν’ αποδεχτείτε, τα γεγονότα και τις καταστάσεις (Α’s) γύρω σας.
Οι Άκαμπτες και Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις (B’s) για τα Γεγονότα (A’s) που απασχολούν το άτομο ή, αλλιώς, οι κυριότερες αιτίες της ψυχικής αναστάτωσης (C’s)
Σύμφωνα με την REBT, οι άνθρωποι έχουν αναρίθμητες γνωσίες, ιδέες και πεποιθήσεις για τα γεγονότα και τις καταστάσεις (A’s) που τους απασχολούν˙ οι πεποιθήσεις αυτές, με τη μορφή άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων, είναι οι κυριότερες αιτίες της τρέχουσας ψυχικής αναστάτωσης του ατόμου, όπως εκείνη εκφράζεται μέσω σκέψεων, συναισθημάτων και συμπεριφορών στο C του μοντέλου ABC της REBT. Αν και συχνά φαίνεται ότι τα γεγονότα (A’s) προκαλούν άμεσα τις ψυχικές συνέπειες (C’s), αυτό στην πραγματικότητα είναι πολύ σπάνιο, επειδή οι προσωπικές πεποιθήσεις των ανθρώπων (τα B’s) παρεμβαίνουν με τη μορφή άκαμπτων και ακραίων σκέψεων μεταξύ A’s και C’s και ρυθμίζουν καθοριστικά τις τελικές συναισθηματικές, γνωστικές και συμπεριφορικές αντιδράσεις τους (Bard, 1980; Ellis, 1962, 1994; Goldfried & Davison, 1994; Grieger & Boyd, 1980; Wessler & Wessler, 1980).
Οι άνθρωποι υιοθετούν πυρηνικές πεποιθήσεις (B’s) με τη μορφή άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων για τα γεγονότα της ζωής τους (A’s) στο μέγιστο βαθμό και επιμένουν να αξιολογούν τα γεγονότα αυτά με προκατειλημμένο τρόπο, μέσω των πεποιθήσεων αυτών, συνεισφέροντας καθοριστικά στη συναισθηματική τους αναστάτωση (C’s). Έτσι, οι άνθρωποι σχεδόν ποτέ δε βιώνουν ένα γεγονός (Α) χωρίς κάποια πεποίθηση (Β) για το γεγονός αυτό και χωρίς κάποια συνέπεια (C) στη συνέχεια˙ σπανιότερα, μπορεί να υιοθετήσουν πεποιθήσεις (Β) και να βιώσουν, στη συνέχεια, τις ψυχικές τους συνέπειες (C) χωρίς κάποιο γεγονός (A) ως αφορμή. Οι πεποιθήσεις (B’s) είναι διαφορετικών τύπων επειδή οι άνθρωποι διαθέτουν διαφορετικούς τύπους γνωσιών.
Στην REBT, οι γνωσίες που έχουν βρεθεί να είναι πιο καθοριστικές στη διαμόρφωση των ψυχικών συνεπειών είναι οι πυρηνικές, αξιολογικές πεποιθήσεις που στην ορολογία της REBT αναφέρονται ως Μη Ορθολογικές Πεποιθήσεις (ΜΟΠ). Οι ΜΟΠ (Β), αξιολογούν τα γεγονότα και τις καταστάσεις (Α) με τη μορφή άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων, οδηγούν σε μη υγιή συναισθήματα (αρνητικά ή θετικά), σε δυσλειτουργικές, ηττοπαθείς ή μεγαλομανιακές, συμπεριφορές, σε διαστρεβλωμένες γνωστικές συνέπειες (π.χ., διαστρεβλωμένες σκέψεις) και σε δυσμενείς σωματικές αντιδράσεις (C’s) με τη μορφή ψυχοφυσιολογικών συμπτωμάτων. Αντίθετα, η υιοθέτηση Ορθολογικών Πεποιθήσεων (ΟΠ) με τη μορφή εύκαμπτων και μη ακραίων σκέψεων οδηγεί σε υγιή συναισθήματα (αρνητικά ή θετικά), σε λειτουργικές, κατάλληλες ή σημαντικές, συμπεριφορές, σε ακριβείς γνωστικές συνέπειες (π.χ., ακριβείς σκέψεις) και σε ευμενείς ψυχοφυσιολογικές αντιδράσεις (λέγονται F’s, δηλαδή New Feelings και θα παρουσιαστούν στο προσεχές άρθρο στο πλαίσιο του DEFG μοντέλου της REBT).
Δεν είναι όλες οι γνωσίες, ή σκέψεις, ίδιες (Di Giuseppe, προσωπική επικοινωνία, Ιούνιος 2017). Οι Abelson και Rosenberg (1958) διαχώρισαν τις γνωσίες σε θερμές (hot) και ψυχρές (cold) καθιερώνοντας μια θεμελιώδη διάκριση μεταξύ πυρηνικών και μη πυρηνικών σκέψεων. Οι ψυχρές γνωσίες (π.χ., αυτόματες σκέψεις, αυτόματα συμπεράσματα, ερμηνείες, προσδοκίες, αξίες, αποδόσεις αιτίου) είναι περιγραφικές ως προς τη φύση τους, δηλαδή σκοπός τους είναι να περιγράψουν το γεγονός ή την κατάσταση που απασχολεί το άτομο. Οι θερμές γνωσίες ακολουθούν μετά τις ψυχρές γνωσίες και είναι αξιολογικές ως προς τη φύση τους, δηλαδή σκοπός τους είναι η βαθύτερη εκτίμηση, αξιολόγηση και τοποθέτηση επί των αρχικών περιγραφών, που επιτελούν οι ψυχρές γνωσίες, ώστε το άτομο να καταλήξει σε μια τελική θέση για την κατάσταση ή το γεγονός που το απασχολεί.
Στο πλαίσιο της REBT, οι (Μ)ΟΠ (Μη Ορθολογικές και Ορθολογικές Πεποιθήσεις) κατατάσσονται στις θερμές γνωσίες, δηλαδή στις αξιολογικές γνωσίες, οι οποίες οδηγούν σε βαθύτερες αξιολογικές κρίσεις και οδηγούν σε ψυχική αναστάτωση πιο άμεσα από τις ψυχρές γνωσίες. Άρα, η τροποποίηση των θερμών, αξιολογικών ΜΟΠ σε ΟΠ (δηλαδή η μετατροπή των άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων για τα γεγονότα της ζωής του ατόμου σε εύκαμπτες και μη ακραίες) είναι πιθανότερο να οδηγήσει σε μετατροπή της ψυχικής αναστάτωσης σε ψυχική υγεία, όπως έχουν δείξει οι σχετικές τυχαιοποιημένες κλινικές δοκιμές, οι μετααναλύσεις και οι ποιοτικές κλινικές έρευνες που διεξάγονται σε δείγματα θεραπευόμενων και σε δείγματα από το γενικό πληθυσμό (π.χ., David, Cotet, Matu, Mogoase, & Stefan, 2017. David, Lynn, & Ellis, 2010).
Στο πλαίσιο της REBT, ο Ellis καθόρισε τέσσερις (4) ΜΟΠ, δηλαδή 4 άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις, ως μηχανισμούς πρόκλησης ψυχικής αναστάτωσης και τέσσερις ΟΠ, δηλαδή 4 εύκαμπτες και μη ακραίες σκέψεις, ως μηχανισμούς πρόκλησης ψυχικής υγείας. Στο άρθρο αυτό παρουσιάζω τις ΜΟΠ, ενώ σε προσεχές άρθρο θα παρουσιάσω τις ΟΠ (διότι οι τελευταίες αποτελούν το Ε του μοντέλου DEFG, Effective New Beliefs, το οποίο θα παρουσιαστεί σε προσεχές άρθρο).
Οι ΜΟΠ χωρίζονται σε άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις: Συγκεκριμένα, οι ΜΟΠ αποτελούνται από μία άκαμπτη πυρηνική σκέψη και τρεις ακραίες πυρηνικές σκέψεις. Η άκαμπτη πυρηνική σκέψη έχει βρεθεί ότι λειτουργεί ως πρωτογενής μηχανισμός πρόκλησης ψυχικής αναστάτωσης ενώ οι τρεις ακραίες σκέψεις απορρέουν από την άκαμπτη πυρηνική σκέψη και λειτουργούν ως δευτερογενείς, και τελικοί, μηχανισμοί πρόκλησης ψυχικής αναστάτωσης. Οι τέσσερις ΜΟΠ (μία άκαμπτη και τρεις ακραίες πυρηνικές σκέψεις, που απορρέουν από αυτή) που προκαλούν ψυχική αναστάτωση σύμφωνα με τη θεωρία της REBT είναι οι εξής:
- Άκαμπτες Πυρηνικές Σκέψεις Απόλυτης Απαιτητικότητας, από τις οποίες απορρέουν τρεις επιμέρους Ακραίες ΜΟΠ:
- Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις Καταστροφολογίας
- Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις Μη Αντοχής στις Ματαιώσεις και στις Δυσκολίες
- Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις Ολικής Απαξίωσης του Εαυτού, των Άλλων και της Ζωής/του Κόσμου
Άκαμπτες Πυρηνικές Σκέψεις Απόλυτης Απαιτητικότητας
Παράδειγμα: «Θέλω οι άλλοι να με συμπαθούν και άρα ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να το κάνουν».
Η παραπάνω άκαμπτη πυρηνική ΜΟΠ αποτελείται από δύο τύπους σκέψεων, α) τη λογική επιθυμία «Θέλω οι άλλοι να με συμπαθούν…» και β) την παράλογη απαίτηση «…και άρα ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να το κάνουν».
Ο πρώτος τύπος σκέψης (η λογική επιθυμία) είναι α) ευέλικτος και μη απόλυτος και β) αναφέρεται σε αυτό που το άτομο αξιολογεί ως θετικό στη ζωή του με ευέλικτο τρόπο (στη συγκεκριμένη περίπτωση, τη συμπάθεια από τους άλλους). Αυτό είναι το ορθολογικό μέρος της παραπάνω άκαμπτης πυρηνικής ΜΟΠ επειδή στόχο έχει να βοηθήσει το άτομο να επιτύχει και να επεκτείνει τους βασικούς στόχους του (εδώ, να τον συμπαθούν οι άλλοι).
Ο δεύτερος τύπος σκέψης (η παράλογη απαίτηση) είναι α) απόλυτος και δογματικός και β) αναφέρεται σε αυτό που το άτομο αξιολογεί ως αρνητικό στη ζωή του με δογματικό τρόπο. Αυτό είναι το μη ορθολογικό μέρος της παραπάνω άκαμπτης πυρηνικής ΜΟΠ επειδή στόχο έχει να εμποδίσει το άτομο από το να επιτύχει και να επεκτείνει τους βασικούς του στόχους (εδώ, να τον συμπαθούν οι άλλοι).
Όταν ένα άτομο επιλέγει να μεταβεί από τον πρώτο τύπο σκέψης (τη λογική επιθυμία) στο δεύτερο τύπο σκέψης (την παράλογη απαίτηση), τότε επιλέγει να υιοθετήσει (και με τον καιρό, να πιστέψει σε) μία άκαμπτη πυρηνική σκέψη απόλυτης απαιτητικότητας, η οποία, όπως θα δείτε παρακάτω στις Συνέπειες (Consequences, τα C’s του μοντέλου ABC της REBT), τον οδηγεί σε μη υγιή συναισθήματα (αρνητικά ή θετικά), δυσλειτουργικές συμπεριφορές, ανακριβείς σκέψεις και μη υγιείς σωματικές αντιδράσεις.
Οι άκαμπτες σκέψεις απόλυτης απαιτητικότητας μπορεί να αφορούν τον εαυτό (π.χ., «Θέλω να τα καταφέρω και, άρα, ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να τα καταφέρω»), τους άλλους (π.χ., «Θέλω οι άλλοι να με συμπαθούν και, άρα, ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να με συμπαθούν») και τον κόσμο ή τη ζωή (π.χ., «Θέλω ο κόσμος να είναι δίκαιος και, άρα, ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΑ να είναι δίκαιος»).
Οι άκαμπτες σκέψεις απόλυτης απαιτητικότητας περιλαμβάνουν τέσσερα θεμελιώδη θέματα που ενδιαφέρουν εκ φύσεως τον άνθρωπο (τέσσερα θεμελιώδη A’s, σύμφωνα με το μοντέλο ABC της REBT), α) την επιτυχία, β) τον έλεγχο, γ) την άνεση και δ) τις σχέσεις με τους άλλους. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι επιλέγουν (ή, πολλές φορές, «παπαγαλίζουν») άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απόλυτης απαιτητικότητας για θέματα που αφορούν την επιτυχία (ή την αποφυγή της αποτυχίας), τον έλεγχο (ή τη μη απώλεια ελέγχου), την άνεση (ή τη μη απώλεια άνεσης) και τις καλές σχέσεις με τους άλλους (ή την αποφυγή κακών σχέσεων με τους άλλους).
Η υιοθέτηση και διατήρηση άκαμπτων πυρηνικών σκέψεων απαιτητικότητας με τη μορφή απόλυτων απαιτήσεων τύπου «πρέπει οπωσδήποτε» αναπαριστά την απεγνωσμένη προσπάθεια των ανθρώπων να επιφέρουν αποτελέσματα με μαγικό τρόπο. Επίσης, η υιοθέτηση και διατήρηση άκαμπτων πυρηνικών σκέψεων απαιτητικότητας με τη μορφή απόλυτων απαιτήσεων τύπου «πρέπει οπωσδήποτε» αποτελεί προσπάθεια να αποκλείσουν την πιθανότητα να συμβούν πράγματα που δεν τους αρέσουν, ακόμη κι αν δεν είναι πεπεισμένοι ότι εκείνα μπορούν πράγματι να αποκλειστούν. Ωστόσο, όπως θα δούμε σε προσεχές άρθρο, αν έπρεπε οπωσδήποτε να γίνει αυτό που οι άνθρωποι θέλουν να γίνει, όπως ισχυρίζονται, τότε αυτό που θέλουν θα…είχε γίνει και δε θα είχαν κάποιο συναισθηματικό ή συμπεριφορικό πρόβλημα σήμερα. Ωστόσο, όσο δεν αποδέχονται αυτή την απλή αλήθεια, τόσο περισσότερο υποφέρουν από συναισθηματική και συμπεριφορική άποψη. Σε προσεχή άρθρα θα δείτε τη συνέχεια του μοντέλου ABC, το μοντέλο DEFG, και το πως μπορεί κάποιος να ξεφορτωθεί και να κατεδαφίσει την απόλυτη απαιτητικότητά του μετατρέποντάς την σε σκέψη ισχυρής επιθυμίας, και όχι απόλυτης απαιτητικότητας, έτσι ώστε, στη συνέχεια, να βιώνει και να εκδηλώνει υγιέστερα συναισθήματα (αρνητικά ή θετικά), λειτουργικές συμπεριφορές, ακριβείς σκέψεις και υγιείς σωματικές αντιδράσεις.
Σημειώνεται ότι η σκέψη τύπου απαιτητικότητας δεν εκδηλώνεται μόνο με σκέψεις τύπου «Πρέπει οπωσδήποτε» αλλά και με κάθε παρεμφερή, απόλυτη, άκαμπτη, αυστηρή και υπερβολική σκέψη τύπου απόλυτης πρεπολογίας όπως «Οφείλω οπωσδήποτε, Είναι απόλυτα απαραίτητο, Χρειάζεται σε κάθε περίπτωση, Έχω απόλυτη ανάγκη» κ.λπ.
Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις α) Καταστροφολογίας, β) Μη Αντοχής στις Ματαιώσεις και Δυσκολίες, γ) Ολικής Απαξίωσης του Εαυτού, των Άλλων και της Ζωής/του Κόσμου
Σύμφωνα με τη θεωρία της REBT, υπάρχουν τρεις ακραίες πυρηνικές σκέψεις που απορρέουν από την άκαμπτη πυρηνική σκέψη της απόλυτης απαιτητικότητας, όπως εκείνη παρουσιάστηκε παραπάνω. Πρόκειται για τις ακραίες πυρηνικές σκέψεις α) καταστροφολογίας, β) μη αντοχής στις ματαιώσεις και δυσκολίες, και γ) υποτίμησης του εαυτού, των άλλων ή της ζωής/του κόσμου.
Με τις ακραίες πυρηνικές σκέψεις καταστροφολογίας το άτομο δηλώνει πόσο άσχημο είναι να μη γίνονται πραγματικότητα οι άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απαιτητικότητας που αναφέρθηκαν παραπάνω. Όταν τα απόλυτα «πρέπει» δε γίνονται πραγματικότητα, τότε αναλαμβάνουν δράση οι σκέψεις καταστροφολογίας. Οι σκέψεις αυτές εκφράζονται ως εξής (σε παρένθεση προηγούνται οι άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απαιτητικότητας):
Με βάση το παραπάνω παράδειγμα: «(Θέλω οι άλλοι να με συμπαθούν και άρα ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να το κάνουν), και επειδή μπορεί να μη με συμπαθούν τελικά, αυτό είναι άσχημο και, άρα, ΤΡΑΓΙΚΟ, ΤΡΟΜΕΡΟ, ΦΡΙΚΤΟ, ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ».
Η παραπάνω ακραία πυρηνική σκέψη καταστροφολογίας αποτελείται από δύο τύπους σκέψεων, α) τη λογική σκέψη σοβαρότητας «αυτό είναι άσχημο…» και β) την παράλογη σκέψη καταστροφολογίας «…και άρα ΤΡΑΓΙΚΟ, ΤΡΟΜΕΡΟ, ΦΡΙΚΤΟ, ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΙΚΟ».
Οι άνθρωποι που υιοθετούν ακραίες πυρηνικές σκέψεις καταστροφολογίας, πιστεύουν ότι:
- Δεν υπάρχει κάτι χειρότερο από αυτό το γεγονός που τους απασχολεί εκείνη τη στιγμή.
- Το θέμα για το οποίο συζητούν είναι χειρότερο από 100% άσχημο (είναι τουλάχιστον 101% άσχημο).
- Είναι αδύνατο να προκύψει κάτι καλό από αυτό το άσχημο γεγονός.
Όταν τα άκαμπτες σκέψεις απαιτητικότητας και οι ακραίες σκέψεις καταστροφολογίας δε γίνονται πραγματικότητα, τότε μπορεί να αναλάβουν δράση οι ακραίες σκέψεις μη αντοχής στις ματαιώσεις και τις δυσκολίες. Οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις αυτού του τύπου αφορούν την ικανότητά μας να αντέχουμε, να διαχειριζόμαστε και να υπομένουμε τα γεγονότα και τις καταστάσεις, όταν οι άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις με τη μορφή απαιτήσεων τύπου «πρέπει οπωσδήποτε» και οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις καταστροφολογίας δε γίνονται πραγματικότητα. Όπως και οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις καταστροφολογίας, έτσι και οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις μη αντοχής της ματαίωσης απορρέουν από άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απαιτητικότητας τύπου «πρέπει οπωσδήποτε». Δείτε τα ακόλουθα παραδείγματα (με τις άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις σε παρένθεση, όπως παραπάνω):
Με βάση το παραπάνω παράδειγμα: «(Θέλω οι άλλοι να με συμπαθούν και άρα ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να το κάνουν), και επειδή μπορεί να μη με συμπαθούν τελικά, αυτό είναι δύσκολο να το αντέξω και, άρα, ΔΕ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΕΞΩ, ΕΙΝΑΙ ΑΝΥΠΟΦΟΡΟ».
Η παραπάνω σκέψη μη αντοχής στις ματαιώσεις και δυσκολίες αποτελείται από δύο τύπους σκέψεων, α) τη λογική σκέψη δυσκολίας της κατάστασης «αυτό είναι δύσκολο να το αντέξω…» και β) την παράλογη σκέψη μη αντοχής της δυσκολίας της κατάστασης «…και, άρα, ΔΕ ΜΠΟΡΩ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΕΞΩ, ΕΙΝΑΙ ΑΝΥΠΟΦΟΡΟ».
Οι άνθρωποι που υιοθετούν σκέψεις μη αντοχής στις ματαιώσεις και τις δυσκολίες της κατάστασης, πιστεύουν ότι:
1. Εάν η ματαίωση ή η ταλαιπωρία συνεχιστεί, είναι απόλυτα δύσκολο για μένα να κάνω κάτι γι’ αυτό.
2. Θα πεθάνω ή «θα γίνω χίλια κομμάτια», αν η ματαίωση ή η ταλαιπωρία συνεχιστεί.
3. Θα χάσω την ικανότητά μου να βρω την ευτυχία, εάν η ματαίωση ή η ταλαιπωρία συνεχιστεί.
Όταν οι άκαμπτες σκέψεις απαιτητικότητας, οι ακραίες σκέψεις καταστροφολογίας και οι ακραίες σκέψεις μη αντοχής στις ματαιώσεις δε γίνονται πραγματικότητα, τότε μπορεί να αναλάβουν δράση οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις ολικής απαξίωσης του εαυτού, των άλλων ή της ζωής/του κόσμου. Οι σκέψεις αυτού του τύπου αφορούν τις ακραίες πυρηνικές ιδέες που υιοθετούμε και διατηρούμε για τον εαυτό, τους άλλους ή τη ζωή, όταν οι άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απαιτητικότητας, οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις καταστροφολογίας και οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις μη αντοχής στις ματαιώσεις δε γίνονται πραγματικότητα. Όπως οι ακραίες σκέψεις καταστροφολογίας και μη αντοχής στις ματαιώσεις, έτσι και οι ακραίες σκέψεις ολικής απαξίωσης του εαυτού, των άλλων ή της ζωής/του κόσμου απορρέουν από άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απαιτητικότητας τύπου «πρέπει οπωσδήποτε».
Με βάση το παραπάνω παράδειγμα: «(Θέλω οι άλλοι να με συμπαθούν και άρα ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να το κάνουν), και επειδή ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ να μη με συμπαθούν, αυτό σημαίνει ότι ΕΙΜΑΙ ΛΑΘΟΣ ως άτομο, ως προσωπικότητα, ως υπόσταση, ως ουσία, ως ολότητα».
Η παραπάνω σκέψη ολικής απαξίωσης του εαυτού αποτελείται από δύο τύπους σκέψεων, α) τη λογική σκέψη μερικής απαξίωσης κάποιας πτυχής του εαυτού «επειδή ΕΙΝΑΙ ΛΑΘΟΣ να μη με συμπαθούν…» και β) την παράλογη σκέψη ολικής απαξίωσης του εαυτού «…και, άρα, ΕΙΜΑΙ ΛΑΘΟΣ ως άτομο, ως προσωπικότητα, ως υπόσταση, ως ουσία, ως ολότητα».
Όποιος υιοθετεί σκέψεις ολιστικής απαξίωσης του εαυτού (των άλλων ή της ζωής/του κόσμου, αντίστοιχα), πιστεύει:
1. Ότι κάποιος (ο εαυτός ή κάποιος άλλος) μπορεί να βαθμολογηθεί σφαιρικά και έγκυρα με έναν και μόνο χαρακτηρισμό, ο οποίος αφορά το σύνολο της ανθρώπινης ουσίας και αξίας του. Στην περίπτωση που το κάνετε αυτό, είναι σα να λέτε ότι ολόκληρη η ανθρώπινη ουσία και αξία σας εξαρτάται από επιμέρους συνθήκες, οι οποίες αλλάζουν ανά πάσα στιγμή (π.χ., η ανθρώπινη αξία σας ανεβαίνει όταν τα πάτε καλά σε κάτι και κατεβαίνει όταν δεν τα πάτε καλά σε κάτι).
2. Ότι η ζωή μπορεί να βαθμολογηθεί σφαιρικά και έγκυρα με έναν και μόνο χαρακτηρισμό, ο οποίος αφορά το σύνολο της φύσης και ουσίας της. Στην περίπτωση που το κάνετε αυτό, είναι σα να λέτε ότι η ολόκληρη αξία της ζωής ποικίλλει ανάλογα με τις επιμέρους συνθήκες, οι οποίες αλλάζουν ανά πάσα στιγμή (π.χ., η αξία της ζωής ανεβαίνει όταν προσωρινά επικρατεί η δικαιοσύνη και κατεβαίνει όταν προσωρινά επικρατεί η αδικία).
3. Ότι κάποιος μπορεί να βαθμολογηθεί συνολικά και έγκυρα για ένα από τα χαρακτηριστικά του, ή για κάποια από τις πτυχές και τους ρόλους του (π.χ., «Είναι κακός πατέρας»), και όχι για το σύνολο της αξίας του στην περίπτωση αυτή. Το ίδιο μπορεί να ισχύει και για τα χαρακτηριστικά ή τις πτυχές της ζωής (π.χ., «Είναι απαράδεκτος τομέας εργασίας») και όχι για το σύνολο της ζωής. Και σε αυτή την περίπτωση, όμως, είναι σα να λέτε ότι όλη η πτυχή, ο ρόλος ή το χαρακτηριστικό του άλλου, τα οποία χαρακτηρίζετε με σφαιρικό τρόπο, ανεβαίνει, όταν τα πάει καλά σε κάτι, και κατεβαίνει, όταν δεν τα πάει καλά σε κάτι.
Όπως στις άκαμπτες σκέψεις απόλυτης απαιτητικότητας, έτσι και στις ακραίες σκέψεις καταστροφολογίας, μη αντοχής στις ματαιώσεις και ολικής απαξίωσης του εαυτού, των άλλων και της ζωής, το πρώτο μέρος της σκέψης (η σκέψη σοβαρότητας, η σκέψη δυσκολίας της κατάστασης και η σκέψη αξιολόγησης κάποιας πτυχής του εαυτού, των άλλων ή της ζωής) είναι α) ευέλικτο και μη απόλυτο, και β) αναφέρεται σε αυτό που το άτομο αξιολογεί ως θετικό στη ζωή του με ευέλικτο τρόπο. Αυτό είναι το ορθολογικό μέρος των παραπάνω ακραίων ΜΟΠ, επειδή στόχο έχει να βοηθήσει το άτομο να επιτύχει και να επεκτείνει τους βασικούς στόχους του (στο παραπάνω παράδειγμα, να τον συμπαθούν οι άλλοι).
Το δεύτερο μέρος και των τριών παραπάνω σκέψεων (η καταστροφολογία, η μη αντοχή στις ματαιώσεις και η ολική απαξίωση του εαυτού, των άλλων ή της ζωής) είναι α) απόλυτο και δογματικό και β) αναφέρεται σε αυτό που το άτομο αξιολογεί ως αρνητικό στη ζωή του με δογματικό τρόπο. Αυτό είναι το μη ορθολογικό μέρος των παραπάνω ακραίων ΜΟΠ, επειδή στόχο έχει να εμποδίσει το άτομο από το να επιτύχει και να επεκτείνει τους βασικούς του στόχους (εδώ, να τον συμπαθούν οι άλλοι).
Όταν ένα άτομο επιλέγει να μεταβεί από τον πρώτο τύπο σκέψης (τη σκέψη σοβαρότητας, τη σκέψη δυσκολίας της κατάστασης και τη σκέψη αξιολόγησης κάποιας πτυχής του εαυτού, των άλλων ή της ζωής) στο δεύτερο τύπο σκέψης (την καταστροφολογία, τη μη αντοχή στις ματαιώσεις, και την ολική απαξίωση του εαυτού, των άλλων ή της ζωής), τότε επιλέγει να υιοθετήσει (και με τον καιρό, να πιστέψει σε) μία ακραία πυρηνική σκέψη καταστροφολογίας, μη αντοχής στις ματαιώσεις και ολικής απαξίωσης, οι οποίες, όπως θα δούμε παρακάτω στις Συνέπειες (Consequences, τα C’s του μοντέλου ABC της REBT), σε συνδυασμό με την άκαμπτη σκέψη απόλυτης απαιτητικότητας που προηγείται, τον οδηγεί σε μη υγιή συναισθήματα (αρνητικά ή θετικά), δυσλειτουργικές συμπεριφορές, ανακριβείς σκέψεις και μη υγιείς σωματικές αντιδράσεις.
Οι ακραίες πυρηνικές σκέψεις καταστροφολογίας, μη αντοχής στις ματαιώσεις και ολικής απαξίωσης μπορεί να έχουν να κάνουν με θέματα που αφορούν τον εαυτό, τους άλλους και τον κόσμο ή τη ζωή, όπως και οι άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απόλυτης απαιτητικότητας.
Επίσης, οι ακραίες αυτές πυρηνικές σκέψεις περιλαμβάνουν τέσσερα θεμελιώδη θέματα του ανθρώπου (δηλαδή τέσσερα θεμελιώδη A’s, σύμφωνα με το μοντέλο ABC της REBT), α) την επιτυχία, β) τον έλεγχο, γ) την άνεση και δ) τις σχέσεις με τους άλλους. Με άλλα λόγια, οι άνθρωποι επιλέγουν (ή, πολλές φορές, «παπαγαλίζουν») ακραίες πυρηνικές σκέψεις καταστροφολογίας, μη αντοχής στις ματαιώσεις και ολικής απαξίωσης για θέματα που αφορούν την επιτυχία (ή την αποφυγή της αποτυχίας), τον έλεγχο (ή τη μη απώλεια ελέγχου), την άνεση (ή τη μη απώλεια άνεσης) και τις καλές σχέσεις με τους άλλους (ή την αποφυγή κακών σχέσεων με τους άλλους),που έχουν να κάνουν με τον εαυτό τους, τους άλλους και τον κόσμο (ή τη ζωή).
Η υιοθέτηση και διατήρηση ακραίων πυρηνικών σκέψεων καταστροφολογίας, μη αντοχής στις ματαιώσεις και ολικής απαξίωσης του εαυτού, των άλλων και της ζωής αναπαριστά την προσπάθειά των ανθρώπων να επιφέρουν αποτελέσματα με μαγικό τρόπο. Επίσης, η υιοθέτηση και διατήρηση των ακραίων αυτών πυρηνικών σκέψεων αποτελεί προσπάθεια να αποκλείσουν την πιθανότητα να συμβούν ορισμένα πράγματα που δεν τους αρέσουν, ακόμη κι αν δεν είναι πεπεισμένοι ότι μπορούν να αποκλειστούν. Ωστόσο, όπως θα δείτε σε προσεχές άρθρο, αν αυτό που οι άνθρωποι θέλουν να συμβεί ήταν πράγματι τραγικό και ανυπόφορο και αν οι ίδιοι, οι άλλοι ή η ζωή ήταν, όντως, τελείως ανάξιοι, όπως συχνά πιστεύουν, τότε δε θα υπέφεραν γιατί ουσιαστικά δε θα ζούσαν, δεδομένου ότι τότε, όντως, θα είχε συμβεί κάτι τραγικό, κάτι ανυπόφορο και κάτι πλήρως απαξιωτικό (θα είχε δηλαδή συμβεί η πλήρης εξαφάνιση του εαυτού, των άλλων και της ζωής εκείνη τη στιγμή και οι άνθρωποι δε θα ήταν καν εκεί για να το συνειδητοποιήσουν). Δυστυχώς, ο ανθρώπινος προμετωπιαίος φλοιός έχει την εγγενή τάση να καταφεύγει σε τέτοιες ακραίες πυρηνικές σκέψεις και γι’ αυτό, συχνά, οι άνθρωποι συνεχίζουν να υποφέρουν και να επιφέρουν συνεχόμενες ψυχικές αναστατώσεις, για τις οποίες αναρωτιούνται συχνά από που προέρχονται εκείνη τη στιγμή. Με άλλα λόγια, η συναισθηματική αναστάτωση επέρχεται διότι οι άνθρωποι «κάνουν την τρίχα, τριχιά!» για τα θέματα που τους απασχολούν εκείνη τη στιγμή, ανεξάρτητα από τα βιώματα της παιδικής τους ηλικίας.
Σε προσεχή άρθρα θα δείτε τη συνέχεια του μοντέλου ABC, το μοντέλο DEFG, και πως μπορεί κάποιος να ξεφορτωθεί και να κατεδαφίσει τις παραπάνω ακραίες πυρηνικές σκέψεις (καθώς και την άκαμπτη απαιτητικότητα που προηγείται αυτών) μετατρέποντάς τις σε μη ακραίες, ρεαλιστικές σκέψεις σοβαρότητας αλλά όχι καταστροφολογίας, σε μη ακραίες, ρεαλιστικές σκέψεις δυσκολίας αντοχής της κατάστασης αλλά όχι μη αντοχής της κατάστασης και σε μη ακραίες, ρεαλιστικές σκέψεις αξιολόγησης κάποιας προβληματικής πτυχής του εαυτού, των άλλων και της ζωής και όχι ολικής απαξίωσης του συνόλου του εαυτού, των άλλων και της ζωής, έτσι ώστε, στη συνέχεια, να βιώσει και να εκδηλώσει υγιή συναισθήματα (αρνητικά ή θετικά), λειτουργικές συμπεριφορές, ακριβείς σκέψεις και υγιείς σωματικές αντιδράσεις.
Σημειώνεται ότι οι ακραίες σκέψεις τύπου καταστροφολογίας, μη αντοχής στις ματαιώσεις και ολικής απαξίωσης του εαυτού, των άλλων και της ζωής εκδηλώνονται με ποικίλους τρόπους ενταγμένους στην καθημερινή σκέψη και στον καθημερινό λόγο όπως «Είναι αδιανόητο», «Είναι κωμικό», «Δεν την παλεύω», «Δεν το ‘χω με τίποτα», «Είμαι τελείως βλάκας, με περικεφαλαία», «Η καταραμένη η ζωή» κ.λπ.
Συνοψίζοντας, οι κυριότερες αιτίες της ψυχικής αναστάτωσης, σύμφωνα με την REBT, είναι τέσσερις και εντοπίζονται σε γνωστικό επίπεδο: Πρόκειται για άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απόλυτης απαιτητικότητας και ακραίες πυρηνικές σκέψεις α) καταστροφολογίας, β) μη αντοχής στις ματαιώσεις και δυσκολίες της ζωής και γ) ολικής απαξίωσης του εαυτού, των άλλων και της ζωής, οι οποίες απορρέουν από τις άκαμπτες πυρηνικές σκέψεις απαιτητικότητας. Αρχικά, οι άνθρωποι υιοθετούν σκέψεις απόλυτης απαιτητικότητας για διαφορετικά θέματα (A’s) της ζωής τους (θέματα που αφορούν την επίτευξη στόχων, την άνεση απόκτησης πραγμάτων, τον έλεγχο των άλλων ή των καταστάσεων και τις διαπροσωπικές σχέσεις με τους άλλους) και το…κερασάκι στην τούρτα έρχεται με τις τρεις απορρέουσες, ακραίες πυρηνικές σκέψεις, δηλαδή την καταστροφολογία, τη μη αντοχή στις ματαιώσεις και την ολική απαξίωση του εαυτού, των άλλων και της ζωής, οι οποίες ενισχύουν και καθιερώνουν την ψυχική αναστάτωση. Πριν προχωρήσω στην παρουσίαση των συνεπειών που έχει η υιοθέτηση άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων (δηλαδή στο C του μοντέλου ABC της REBT), παραθέτω 13 ΜΟΠ (άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις) που ανάδειξε ο θεμελιωτής της REBT, Albert Ellis, ως κύριες αιτίες της ψυχικής αναστάτωσης, βραχυπρόθεσμης ή και μακροπρόθεσμης, κατά τη διάρκεια της ζωής.
1. ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΑ να τα πηγαίνω καλά ή πολύ καλά.
2. Είμαι ένα ΤΕΛΕΙΩΣ ΚΑΚΟ Ή ΑΝΑΞΙΟ άτομο όταν συμπεριφέρομαι με αδύναμο ή βλακώδη τρόπο.
3. ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να αναγνωρίζομαι ή να γίνομαι αποδεκτή/ός από ανθρώπους που είναι σημαντικοί σε μένα.
4. Είμαι ένα ΤΕΛΕΙΩΣ ΚΑΚΟ και ΑΝΑΞΙΟ, να αγαπηθεί, άτομο, εάν με απορρίψουν.
5. Οι άνθρωποι ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ να μου συμπεριφέρονται δίκαια και να μου δίνουν αυτό που ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ.
6. Οι άνθρωποι που συμπεριφέρονται με ανήθικο τρόπο αξίζουν ένα τίποτα, ΕΙΝΑΙ ΣΑΠΙΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ!
7. Οι άνθρωποι ΠΡΕΠΕΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ να ζουν με βάση τις δικές μου προσδοκίες αλλιώς αυτό είναι ΤΟ ΧΕΙΡΟΤΕΡΟ ΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙ ΝΑ ΜΟΥ ΣΥΜΒΕΙ.
8. Η ζωή μου ΠΡΕΠΕΙ ΠΑΝΤΑ να έχει λίγα εμπόδια ή προβλήματα.
9. Πραγματικά, ΔΕ ΜΠΟΡΩ ΚΑΘΟΛΟΥ ΝΑ ΑΝΤΕΞΩ τα άσχημα πράγματα ή τους πολύ δύσκολους ανθρώπους.
10. Είναι ΤΕΛΕΙΩΣ ΑΠΑΙΣΙΟ ή ΦΡΙΚΤΟ όταν σημαντικά πράγματα ή γεγονότα στη ζωή μου «δεν πάνε» όπως ακριβώς τα θέλω.
11. ΔΕ ΜΠΟΡΩ ΜΕ ΤΙΠΟΤΑ ΝΑ ΤΟ ΑΝΤΕΞΩ όταν η ζωή είναι πραγματικά άδικη.
12. ΕΧΩ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΝΑΓΚΗ να αγαπηθώ από κάποιον που με νοιάζεται πολύ και δε θα με αφήσει ποτέ (ακόμη κι αν δεν τον αγαπώ ή δεν τον θέλω τόσο όσο θα ήθελα να τον θέλω και να τον αγαπώ).
13. ΕΧΩ ΑΠΟΛΥΤΗ ΑΝΑΓΚΗ άμεσης ευχαρίστησης και ικανοποίησης σε ό,τι κάνω και ΠΡΕΠΕΙ ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΑ να νιώθω χάλια όταν δεν την έχω.
Όπως θα δούμε σε προσεχές άρθρο, στόχος της REBTείναι η μετατροπή των παραπάνω άκαμπτων και ακραίων ΜΟΠ σε εύκαμπτες και μη ακραίες ΟΠ.
Οι Ψυχικές Συνέπειες (C’s, Consequences) των Άκαμπτων και Ακραίων ΠυρηνικώνΣκέψεων (B’s) για τα Γεγονότα (A’s) που απασχολούν το άτομο
Τα C’s του μοντέλου ABC της REBT, που προκύπτουν από τις τέσσερις παραπάνω άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (απαιτητικότητα, καταστροφολογία, μη αντοχή στις ματαιώσεις και ολική απαξίωση του εαυτού, των άλλων, της ζωής/του κόσμου, δηλαδή τα B’s) για κάποιο γεγονός (A), είναι σκέψεις, συναισθήματα, συμπεριφορές και σωματικές αντιδράσεις. Με άλλα λόγια, ένα άτομο που βιώνει, ή αντιλαμβάνεται, ένα γεγονός (Α), μπορεί να υιοθετήσει άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (B) και, στη συνέχεια, πολλές φορές χωρίς να το καταλαβαίνει, μπορεί να επιφέρει γνωστικές, συναισθηματικές, συμπεριφορικές και σωματικές συνέπειες (C) για θέματα που αφορούν τον εαυτό του, τους άλλους ή τη ζωή/τον κόσμο.
Όπως προαναφέρθηκε, οι συνέπειες αυτές είναι κυρίως αποτέλεσμα άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων του ατόμου (Β) και λιγότερο αποτέλεσμα των γεγονότων (Α). Με άλλα λόγια, το C επηρεάζεται, αλλά δεν καθορίζεται και δεν προκαλείται άμεσα, από το Α, επειδή οι άνθρωποι, εκ φύσεως, αντιδρούν με γνωστικό τρόπο (Β) στα ερεθίσματα του περιβάλλοντός τους. Επιπλέον, όταν το γεγονός (Α) είναι ισχυρό (π.χ., μια φυσική καταστροφή, καταστάσεις συνεχούς φτώχειας, κάποια χρόνια σωματική ασθένεια), τότε τείνει να επηρεάζει τις ψυχικές συνέπειες (C) ισχυρότερα, αν και θα πρέπει θα θυμάστε ότι το άτομο, στην περίπτωση αυτή, υιοθετεί ακόμη πιο άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (B), οι οποίες, με τη σειρά τους, το αποτρέπουν από το να κάνει το ελάχιστο που μπορεί για την κατάσταση αυτή, όσο αντίξοη κι αν είναι. Για παράδειγμα, όταν οι άνθρωποι βρίσκονται εν μέσω σεισμού (Α), είναι πιθανότερο να χειροτερεύσουν την κατάσταση για τους ίδιους, λαμβάνοντας σπασμωδικά μέτρα (C), αν υιοθετήσουν άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (Β) όπως, για παράδειγμα, «Αυτός ο σεισμός δε θα ’πρεπε με τίποτα να είχε συμβεί! Θα είναι σίγουρα καταστροφικός και δε θα μπορώ να κάνω τίποτα για να με προστατεύσω!».
Με άλλα λόγια, δεν ξέρω πόσο βοηθά κάποιον, εν μέσω σεισμού, να αρνείται πλήρως ότι γίνεται σεισμός λέγοντας στον εαυτό του ότι αυτός δε θα έπρεπε να συμβεί ενώ ήδη συμβαίνει.Αυτό που θέλω να πω είναι ότι, εκτός από τον σεισμό, που αποτελεί πρώτης τάξεως αντίξοο γεγονός, η υιοθέτηση άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων θέτει έξτρα πίεση κατά τη διάρκεια του σεισμού με αποτέλεσμα το άτομο να έχει να διαχειριστεί δύο πιεστικές καταστάσεις, τον σεισμό και τις άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις του οι οποίες αυξάνουν άμεσα την πιθανότητα να ενεργήσει με σπασμωδικό και όχι με ψύχραιμο τρόπο. Δε νομίζω να χωρούν δύο μεγάλα καρπούζια σε μία μασχάλη!
Σε κάθε περίπτωση, η θεωρία συναισθημάτων της REBT διαχωρίζει τα συναισθήματα όχι σε αρνητικά ή θετικά, όπως η πλειοψηφία των σχετικών θεωρητικών προσεγγίσεων, αλλά σε υγιή και μη υγιή, αρνητικά ή θετικά, συναισθήματα. Για παράδειγμα, είναι διαφορετικό για κάποιον να νιώθει κατάθλιψη και διαφορετικό να νιώθει θλίψη: Στην πρώτη περίπτωση το άτομο είναι πιθανότερο να υποφέρει, να αποσύρεται και να μην κάνει κάτι εποικοδομητικό για την κατάσταση, ενώ στη δεύτερη περίπτωση, παρότι αρνητική, το άτομο είναι πιθανότερο να απογοητεύεται, αλλά να μην υποφέρει, να παραμένει στην κατάσταση, να μην αποσύρεται και να σκεφτεί, ή να κάνει, κάτι εποικοδομητικό γι’ αυτήν, παρά τις δυσκολίες.
Όπως θα δούμε σε προσεχές άρθρο, η αλλαγή από κατάθλιψη σε θλίψη προκύπτει από την αλλαγή των άκαμπτων και ακραίων πυρηνικών σκέψεων (Β) σε εύκαμπτες και μη ακραίες πυρηνικές σκέψεις (E, Effective New Beliefs, του μοντέλου DEFG που θα δείτε στο προσεχές άρθρο). Το ίδιο μοτίβο ισχύει και για τα θετικά συναισθήματα: Είναι διαφορετικό για κάποιον να νιώθει ευφορία και διαφορετικό να νιώθει χαρά. Στην πρώτη περίπτωση, το άτομο είναι πιθανότερο να παρασύρεται από τον ενθουσιασμό του και να καταλήγει σε παρορμητική και ανεξέλεγκτη, πολλές φορές, συμπεριφορά, ενώ στη δεύτερη περίπτωση το άτομο είναι πιθανότερο να βιώνει τη χαρά του σε λογικά πλαίσια, με βάσεις συγκρατημένα αισιόδοξες, αλλά απολαυστικές, εκδηλώσεις χαράς και ενθουσιασμού.
Σύμφωνα με την REΒΤ, τα μη υγιή αρνητικά συναισθήματα (C) που προκαλούν οι άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις των ανθρώπων (B) για κάποιο γεγονός (A) που τους απασχολεί είναι τα εξής οκτώ (8):
- Κατάθλιψη (ως συναίσθημα και όχι ως διάγνωση κατά DSM. Στη διάγνωση της κατάθλιψης κατά DSM, η οποία αναφέρεται στην κατάθλιψη ως σύνδρομο και όχι ως συναίσθημα, όπως εδώ, περιλαμβάνονται τα περισσότερα από τα παρακάτω συναισθήματα).
- Άγχος
- Θυμός
- Ενοχή
- Ντροπή
- Ψυχολογικός Πόνος/Πλήγωμα
- Μη Υγιής Ζήλεια
- Μη Υγιής Φθόνος
Περισσότερες πληροφορίες για τα αρνητικά συναισθήματα καθώς και για τα θετικά συναισθήματα (υγιή και μη υγιή), μπορείτε να βρείτε στο βιβλίο Λογικοθυμική Συμπεριφορική Θεραπεία: Τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της πρώτης και θεμελιώδους γνωσιακής συμπεριφορικής προσέγγισης (Κατσίκης, 2017). Σε αυτό το άρθρο εστιάζω στα μη υγιή αρνητικά συναισθήματα, τα οποία απασχολούν, συνηθέστερα, τη θεραπεία και αφορούν άμεσα το μοντέλο ABC της REBT.
Σύμφωνα με τη θεωρία της REBT, κάθε συναίσθημα (C) διαθέτει τα δικά του γεγονότα ενεργοποίησης (A’s). Έτσι, ο καθένας από εσάς, γνωρίζοντας το γεγονός ενεργοποίησης (Α) του κάθε συναισθήματος, μπορεί να εντοπίζει το συναίσθημα που αισθάνεται. Τα γεγονότα ενεργοποίησης (A’s) του κάθε μη υγιούς, αρνητικού συναισθήματος είναι:
- Κατάθλιψη: Αποτυχία, απώλεια και πλήγωμα συναισθημάτων
- Άγχος: Απειλή για αβεβαιότητα, έλλειψη σιγουριάς, έλλειψη εγγύησης, απώλεια ελέγχου σωματικών λειτουργιών, απώλεια υγείας, φτωχή επίδοση, γελοιοποίηση σε κοινωνικό περιβάλλον
- Θυμός: Ασέβεια, αδικία, παρακώλυση κανόνων
- Ενοχή: Παράλειψη ακολούθησης προσωπικού ή συλλογικού κανόνα, καταπάτηση ή παραβίαση προσωπικού ή συλλογικού κανόνα
- Ντροπή: Συμπεριφορά πολύ κατώτερη από τα προσωπικά και κοινωνικά ιδεώδη του ατόμου (σύμφωνα με την αντίληψή του)
- Πλήγωμα: Έλλειψη ενδιαφέροντος, εκτίμησης, αγάπης, αποδοχής και επιδοκιμασίας από τους άλλους
- Μη Υγιής Ζήλεια: Απειλή διαπροσωπικής σχέσης από ένα τρίτο πρόσωπο, το οποίο «μπαίνει στη μέση»
- Μη Υγιής Φθόνος: Η κατοχή κάποιου πολύ επιθυμητού ατόμου ή αντικειμένου από κάποιον άλλο
Για παράδειγμα, αν έχετε αποτύχει σε κάτι, το συναίσθημα που μπορεί να προκαλέσετε στον εαυτό σας (C), αν κι εφόσον υιοθετήσετε άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (B), είναι η κατάθλιψη. Σε περίπτωση που δεν είστε σίγουροι ή βέβαιοι για κάποια μελλοντική κατάσταση και υιοθετήσετε άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (Β) γι’ αυτή την έλλειψη βεβαιότητας ή σιγουριάς (Α) είναι πιθανότερο να προκαλέσετε στον εαυτό σας άγχος (C). Σε περίπτωση που κάποιος σημαντικός σε σας άνθρωπος δε σας σεβαστεί (Α) και υιοθετήσετε άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (Β) γι’ αυτή την ασέβεια, είναι πιθανότερο να προκαλέσετε στον εαυτό σας θυμό (C). Αντίστοιχα, το ίδιο ισχύει και για τα υπόλοιπα θέματα που συνοδεύουν τα συναισθήματα που παρουσιάστηκαν παραπάνω.
Επιπλέον, σύμφωνα με τη θεωρία της REBT, οι ψυχικές συνέπειες (C) δεν είναι μόνο συναισθηματικές αλλά και συμπεριφορικές, γνωστικές και σωματικές. Άρα, κάθε συναίσθημα (C) συνοδεύεται από συγκεκριμένες συμπεριφορές, μερικές από τις οποίες μπορείτε να δείτε παρακάτω:
- Κατάθλιψη: Απόσυρση και εγκατάλειψη προσπάθειας
- Άγχος: Αποφυγή και απόκρυψη
- Θυμός: Ανοικτή ή παθητική επιθετικότητα
- Ενοχή: Αυτοτιμωρητική συμπεριφορά
- Ντροπή: Απόκρυψη από κοινωνικά σημαντικές, για το άτομο, συνθήκες
- Πλήγωμα: «Κρατά μούτρα» και αποκόβει επικοινωνία με τους σημαντικούς άλλους
- Μη Υγιής Ζήλεια: Τσεκάρει, ελέγχει, επιτίθεται, «δοκιμάζει και στήνει παγίδες» στο αγαπημένο πρόσωπο
- Μη Υγιής Φθόνος: Προσπαθεί να αποκτήσει το επιθυμητό αντικείμενο με κάθε τρόπο και μέσο, θεμιτό ή αθέμιτο.
Για παράδειγμα, αν εσείς συνηθίζετε να αποσύρεστε και να εγκαταλείπετε την προσπάθεια με ευκολία, για σημαντικά σ’ εσάς θέματα, είναι σημαντικό να διερευνήσετε την πιθανότητα να αντιδράτε με καταθλιπτικούς τρόπους. Αν συνηθίζετε να τσεκάρετε συνεχώς, να ελέγχετε αδιάλειπτα, να επιτίθεστε και να «στήνετε παγίδες» στο αγαπημένο σας πρόσωπο, τότε διέπεστε από μη υγιή ζήλεια. Αν συνηθίζετε να κρύβεστε, μετά από κάποια εμπειρία γελοιοποίησης, επειδή νομίσατε ότι «πέφτετε» στα μάτια των άλλων, τότε μάλλον διακρίνεστε από συναισθήματα ντροπής. Αντίστοιχα, μπορείτε να εντοπίσετε συναισθήματα που νιώθετε στη ζωή σας με βάση τις συμπεριφορές που υιοθετείτε, όπως εκείνες παρουσιάζονται παραπάνω.
Επιπρόσθετα, κάθε ένα από τα παραπάνω συναισθήματα, συνοδεύεται και από γνωστικές συνέπειες, δηλαδή περαιτέρω επίμονες σκέψεις που εμβαθύνουν την αναστάτωση:
- Κατάθλιψη: π.χ., βλέπει μόνο αρνητικές πλευρές της απώλειας ή της αποτυχίας και θυμάται μόνο αντίστοιχες αρνητικές στιγμές από το παρελθόν
- Άγχος: π.χ., υπερεκτίμηση της απειλής και αρνητικές προσδοκίες για το μέλλον (π.χ., «τίποτα δε θα πάει καλά»)
- Θυμός: π.χ., υπερεκτιμά την επιτήδευση του άλλου ατόμου και βλέπει συνεχώς κακόβουλες προθέσεις στο άτομο αυτό
- Ενοχή: π.χ., θεωρεί ότι έχει αδιαμφισβήτητα διαπράξει το «αμάρτημα» και δεν βρίσκει κανένα ελαφρυντικό στοιχείο
- Ντροπή: π.χ., υπερεκτιμά την αισχύνη αυτού που αποκαλύφθηκε και την αποδοκιμασία που θα λάβει από τους άλλους
- Πλήγωμα: π.χ., υπερεκτιμά την άδικη συμπεριφορά του άλλου και οι πράξεις των άλλων εκλαμβάνονται ως αδιαφορία ή έλλειψη φροντίδας
- Μη Υγιής Ζήλεια: π.χ., σκέφτεται συνεχώς απειλές στη σχέση του, εκεί που δεν υπάρχουν, και σκέφτεται ότι η σχέση σίγουρα θα χαθεί κάποια στιγμή
- Μη Υγιής Φθόνος: π.χ., τείνει να υποτιμά την αξία του επιθυμητού αντικειμένου και σκέφτεται τρόπους να το αποκτήσει, άσχετα από το πόσο χρήσιμο του είναι
Για παράδειγμα, αν εσείς συνηθίζετε να βλέπετε μόνο αρνητικές πλευρές της απώλειας ή της αποτυχίας και να θυμάστε μόνο αντίστοιχες αρνητικές στιγμές από το παρελθόν, τότε μάλλον παίρνετε μια καταθλιπτική θέση στα πράγματα. Αν συνηθίζετε να υπερεκτιμάτε την άδικη συμπεριφορά των άλλων και να εκλαμβάνετε τις πράξεις των άλλων ως αδιαφορία, ή έλλειψη φροντίδας, τότε μάλλον πληγώνετε εύκολα τον εαυτό σας. Αν συνηθίζετε να θεωρείτε ότι έχετε αδιαμφισβήτητα διαπράξει κάποιο «αμάρτημα» και δεν βρίσκετε κανένα ελαφρυντικό στοιχείο για τον εαυτό σας (ελαφρυντικό στοιχείο δε σημαίνει δικαιολογία αποφυγής της ευθύνης), τότε μάλλον συνηθίζετε να «κινείστε» ενοχικά στη ζωή σας. Αντίστοιχα, μπορείτε να εντοπίζετε τα συναισθήματα που νιώθετε στη ζωή σας με βάση τις σκέψεις που υιοθετείτε, όπως εκείνες παρουσιάζονται παραπάνω.
Τέλος, κάθε ένα από παραπάνω οκτώ μη υγιή αρνητικά συναισθήματα διαθέτει σωματικές αντιδράσεις με τη μορφή ψυχοσωματικών και ψυχοφυσιολογικών εκδηλώσεων (π.χ., εφίδρωση, ταχυπαλμία, έντονος ρυθμός αναπνοής, σφίξιμο στομάχου, κεφαλαλγίες, κ.λπ.), οι οποίες δε βασίζονται σε βάσιμα οργανικά ευρήματα ή σε οργανικό ιστορικό του ατόμου.
Εξέλιξε τις Θεραπευτικές Γνώσεις σου με τα ACADEMY Εκπαιδευτικά Σεμινάρια, γίνε σήμερα Συνδρομητής!
Σύνοψη πλαισίου ανάλυσης συναισθηματικών προβλημάτων κατά ABC
Συνοψίζοντας, τα γεγονότα (Α) μπορεί να ενεργοποιήσουν άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις (B), οι οποίες στη συνέχεια προκαλούν μη υγιή συναισθήματα και μη υγιείς συμπεριφορές, σκέψεις και σωματικές αντιδράσεις (C).
Ακολουθεί ένα παράδειγμα ανάλυσης ABC:
Α (Γεγονός Ενεργοποίησης):
Οι άλλοι συνήθως δε με συμπαθούν ως άνθρωπο.
Β (Άκαμπτες και Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις):
Άκαμπτη Πυρηνική Σκέψη: «Θέλω οι σημαντικοί σε μένα άλλοι να με συμπαθούν ως άνθρωπο και, άρα, πρέπει οπωσδήποτε να το κάνουν» (Άκαμπτη Πυρηνική Σκέψη Απαιτητικότητας).
Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις (που απορρέουν από την άκαμπτη πυρηνική σκέψη):
- «Είναι άσχημο αν οι σημαντικοί σε μένα άλλοι δε με συμπαθούν και, άρα, αυτό είναι ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί στη ζωή μου» (Ακραία Πυρηνική Σκέψη Καταστροφολογίας).
- «Είναι δύσκολο να αντέξω το γεγονός ότι οι σημαντικοί σε μένα άλλοι δε με συμπαθούν και, άρα, δε μπορώ να αντέξω με τίποτα το γεγονός ότι οι σημαντικοί σε μένα άλλοι δε με συμπαθούν τελικά» (Ακραία Πυρηνική Σκέψη Μη Αντοχής στη Ματαίωση).
- «Είναι πολύ άσχημο που οι σημαντικοί σε μένα δε με συμπαθούν και, άρα, αυτό σημαίνει ότι είμαι ανάξιος συμπάθειας ως άνθρωπος (Ακραία Πυρηνική Σκέψη Ολικής Απαξίωσης του Εαυτού).
C (Συνέπειες)
- Συναίσθημα: Κατάθλιψη ή Ψυχολογικός Πόνος (Πλήγωμα)
- Συμπεριφορά: Κάθε φορά που δε με συμπαθεί κάποιος, αποσύρομαι, ή, αν παραμείνω, του «κρατάω μούτρα»
- Σκέψεις: «Ποτέ δε με συμπάθησε κανείς», «Πάντα αδιαφορούσαν για μένα»
- Ψυχοφυσιολογικές Αντιδράσεις: Σφίξιμο στομάχου, εφίδρωση, άνοδος αρτηριακής πίεσης, τάσεις για λιποθυμία κάθε φορά που σκέφτεται, ή βιώνει, κάποια εμπειρίας έλλειψης αποδοχής ή συμπάθειας από τους άλλους
Στο άρθρο αυτό, παρουσίασα το μοντέλο ABC της REBT και, συγκεκριμένα, τα βήματα που μπορείτε να κάνετε για να αναλύετε κάθε συναισθηματικό σας πρόβλημα με βάση το πλαίσιο ανάλυσης A (γεγονός ενεργοποίησης), Β (άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις) και C (συναισθηματικές, συμπεριφορικές, γνωστικές και ψυχοφυσιολογικές συνέπειες).
Σε περίπτωση που ενδιαφέρεστε να μάθετε να εντάσσετε τα συναισθηματικά σας προβλήματα ή ζητήματα σε πλαίσιο ABC,έτσι ώστε να κατανοήσετε το «γιατί» αντιδράτε έτσι όπως αντιδράτε σε διάφορα θέματα της ζωής σας, μπορείτε να συμπληρώσετε την παρακάτω φόρμα με ένα δικό σας παράδειγμα και να το στείλετε στον αρθρογράφο στο dkatsikis@recbt.gr για περαιτέρω καθοδήγηση.
Α (Γεγονός Ενεργοποίησης): Αυτό που σας απασχολεί
…………………………………………………………………………………………………
Β (Άκαμπτες και Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις): Ποιες άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις υιοθετείτε γι’ αυτό που σας απασχολεί
Άκαμπτη Πυρηνική Σκέψη: «Θέλω ……………………………………………………… και, άρα, πρέπει οπωσδήποτε να …………………………………………………» (Άκαμπτη Σκέψη Απαιτητικότητας).
Ακραίες Πυρηνικές Σκέψεις (που απορρέουν από την άκαμπτη πυρηνική σκέψη):
- «Είναι άσχημο …………………………………………………………………….. και, άρα, αυτό είναι …………………………………………………………» (Ακραία Πυρηνική Σκέψη Καταστροφολογίας).
- «Είναι δύσκολο …………………………………………………………………… και, άρα, δε μπορώ να αντέξω με τίποτα ………………………………………..» (Ακραία Πυρηνική Σκέψη Μη Αντοχής στη Ματαίωση).
- «Είναι πρόβλημα το ότι ……………………………………………………………. και, άρα, αυτό σημαίνει ότι είμαι/είναι…………………………………………. (Ακραία Πυρηνική Σκέψη Ολικής Απαξίωσης του Εαυτού).
C (Συνέπειες)
- Συναίσθημα:
- Συμπεριφορά:
- Σκέψεις:
- Σωματικές Αντιδράσεις:
Στο επόμενο άρθρο θα παρουσιάσω το μοντέλο DEFG, το οποίο αποτελεί το δεύτερο μέρος του μοντέλου ABCDEFG της REBT. Στο μοντέλο αυτό, θα δούμε τρόπους με τους οποίους μπορείτε να αλλάξετε τις άκαμπτες και ακραίες πυρηνικές σκέψεις σας μέσω της διαδικασίας της αμφισβήτησης (D, Disputation) σε εύκαμπτες και μη ακραίες πυρηνικές σκέψεις (Ε, New Effective Beliefs), για να επιφέρετε καλύτερες συναισθηματικές, συμπεριφορικές, γνωστικές και σωματικές αντιδράσεις (F, New Feelings) και, τελικά, να πετύχετε τον στόχο σας (G, Goal), ο οποίος, είναι να αλλάζετε μη υγιή συναισθήματα και μη υγιείς συμπεριφορές, σκέψεις και σωματικές αντιδράσεις σε υγιή αντίστοιχα.
Συγγραφέας: Δημήτρης Κατσίκης
Βιβλιογραφία
- Abelson, R. P., & Rosenberg, M. (1958). Symbolic psycho-logic: A model of attitudi-nal cognition. Behavioral Science, 3(1), 1-13.
- Bard, J. (1980). Rational-emotive therapy in practice. Champaign, IL: Research Press.
- David, D., Cotet, C., Matu, S., Mogoase, C., Stefan, S. 50 years of rational-emotive and cognitive-behavioral therapy: A systematic review and meta-analysis. J Clin Psychol. 2017; 00:1-15. https://doi.org/10.1002/ jcl p.22514.
- David, D., Lynn, S. J., & Ellis, A. (2010). Rational and irrational beliefs: Re-search, theory, and clinical practice. Oxford: Oxford University Press.
- Dryden, W. (2015). Rational-Emotive Behaviour Therapy (2nded.). Hove: Routledge.
- Dryden, W., & Branch, R. (2008). The fundamentals of Rational-Emotive Behaviour Therapy: A training handbook. Chichester: Wiley.
- Ellis, A. (1962). Reason and emotion in psychotherapy. Secaucus, NJ: Citadel.
- Ellis, A. (1976). The biological basis of human irrationality. Journal of Individual Psychology, 32(2), 145-168.
- Ellis, A. (1979). Discomfort anxiety: A new cognitive behavioral construct. Part 1. Rational Living, 14(2), 3-8.
- Ellis, A. (1983). The philosophic implications and dangers of some popular behavior therapy techniques. In M. Rosenbaum, C. M. Franks, & Y. Jaffe (Eds.), Perspectives in behavior therapy in the eighties (pp. 138-151). New York: Springer.
- Ellis, A. (1985a). Overcoming resistance: Rational-emotive therapy with difficult clients. New York: Springer.
- Ellis, A. (1985b). Expanding the ABCs of rational-emotive therapy. In M. Mahoney & A. Freeman (Eds.), Cognition and psychotherapy (pp. 313-323). New York: Plenum.
- Ellis, A. (1994). Reason and emotion in psychotherapy (Rev. upd. ed.). New York: Birch Lane.
- Ellis, A. (2004). Why Rational Emotive Behavior Therapy is the most comprehensive and effective form of behavior therapy. Journal of Rational-Emotive & Cognitive-Behavior Therapy, 22(2), 85-92.
- Ellis, A., & Dryden, W. (1997). The practice of Rational-Emotive Behavior Therapy (2nded.). New York: Springer.
- Goldfried, M. R., & Davison, G. (1994). Clinical behavior therapy (2nd ed.). New York: Wiley.
- Grieger, R., & Boyd, J. (1980). Rational-emotive therapy: A skills-based approach. NewYork: VanNostrandReinhold.
- Κατσίκης, Δ. (2017). Λογικοθυμική Συμπεριφορική Θεραπεία: Τα ξεχωριστά χαρακτηριστικά της πρώτης και θεμελιώδους γνωστικής συμπεριφορικής θεραπείας. Αθήνα: Αρμός.
- Wessler, R. A., & Wessler, R. L. (1980). The principles and practice of rational-emotive therapy. San Francisco, CA: Jossey-Bass.
